• Strona główna
• Archiwum felietonów

Ile kosztuje zdrowie

Mieszkańcy krajów rozwiniętych gospodarczo, w tym Polski, żyją coraz dłużej. W krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) od kilkudziesięciu lat zauważa się wzrost oczekiwanej długości życia w momencie urodzenia. Przyczynia się do tego m.in. stały rozwój systemów opieki zdrowotnej.

Wyższy standard życia, lepsze wykształcenie i związana z nim wiedza na temat zachowań prozdrowotnych, przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia, dbałość o profilaktykę, a przede wszystkim większa dostępność świadczeń zdrowotnych i skuteczniejsze leczenie to czynniki zwiększające szansę na doczekanie sędziwego wieku. Dlatego rośnie znaczenie systemów opieki zdrowotnej – różnie zorganizowanych w poszczególnych krajach, ale zawsze generujących znaczne koszty. Z danych OECD przywołanych w monografii Aliny Baran i Małgorzaty Żyry Narodowy rachunek zdrowia. Wydatki na ochronę zdrowia 1999, 2002, 2003 wynika, że nakłady na opiekę zdrowotną w analizowanych latach stanowiły coraz większą część dochodu narodowego. W większości europejskich krajów wynosiły ponad 8% PKB. Było to spowodowane z jednej strony dynamicznym rozwojem technologii medycznych, z drugiej – postępującym procesem starzenia się ludności, a co za tym idzie – rosnącym zapotrzebowaniem na usługi związane z ochroną zdrowia.

Na zagadnienie finansowania świadczeń zdrowotnych należy patrzeć nie tylko z perspektywy ekonomicznej, lecz także społecznej i politycznej. Z czasem zaczęto sobie zadawać pytanie, w jaki sposób należy porównywać wydatki na ochronę zdrowia ponoszone przez kraje, w których funkcjonują systemy opieki zdrowotnej oparte na różnych modelach i sposobach finansowania. Tradycyjne wskaźniki, np. udział wydatków ponoszonych na służbę zdrowia w PKB, okazały się niewystarczające. W odpowiedzi na to zapotrzebowanie stworzono międzynarodowe narzędzie analityczne zwane system rachunków zdrowia. Jego metodologia została opracowana przez OECD w 2000 r. i zaprezentowana w podręczniku A System of Health Accounts. Alina Baran i Małgorzata Żyra przybliżyły jej założenia:

Podstawą rachunku jest trójwymiarowa, międzynarodowa klasyfikacja wydatków […], która umożliwia równoczesne zestawienie wydatków na ochronę zdrowia według: źródeł finansowania, dostawców usług i dóbr medycznych, funkcji tychże usług i dóbr. Oznacza to, że w rachunku odpowiadamy na pytania: kto płaci za usługi i dobra opieki zdrowotnej (źródła finansowania), komu płaci się (dostawcy) i jaką funkcję w strukturze systemu opieki zdrowotnej spełniają usługi i dobra, za które płacimy. Rachunek ten jest zestawieniem wszystkich wydatków na ochronę zdrowia, niezależnie od źródeł finansowania, a więc także tych wydatków na usługi i dobra medyczne, które są świadczone np. w systemie opieki społecznej (s. 5-6).

System rachunków zdrowia pozwala na ustalenie ram i głównych kategorii opieki zdrowotnej oraz opisanie struktury jej kosztów przy użyciu ujednoliconej specjalistycznej terminologii, co umożliwia porównania między krajami. Na podstawie międzynarodowej klasyfikacji wydatków na ochronę zdrowia sporządza się podstawowe, powiązane ze sobą, tablice wynikowe rachunków zdrowia. Analiza zawartych w nich danych pozwala formułować wnioski na temat dostawców, funkcji oraz metod finansowania dóbr i usług medycznych.

Pierwszy narodowy rachunek zdrowia na gruncie polskim przeprowadzono w latach 2000–2001 na podstawie danych za 1999 r. Ponadto od września 2004 r. do czerwca 2005 r. Polska uczestniczyła w zainicjowanym przez Eurostat projekcie „Health Care Statistics”, w ramach którego dokonano porównań wyników rachunków za lata 1999, 2002 i 2003 i opracowano pierwsze pięć tablic standardowych wydatków. Celem projektu, w którym brały także udział Bułgaria, Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry, było przygotowanie do wdrożenia rachunków zdrowia i ich wykonywania oraz przekazywania wyników do Eurostatu, OECD i WHO. Warto podkreślić, że rachunki za lata 2002 i 2003 opracowano w Głównym Urzędzie Statystycznym. Pracownicy GUS współpracowali przy wykonaniu tego zadania z przedstawicielami Ministerstwa Zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Finansów.

W narodowym rachunku zdrowia dotyczącym Polski zostały ujęte wszystkie dostępne źródła finansowania ochrony zdrowia, a więc zarówno wydatki publiczne (dysponowano kompletnymi danymi na temat wysokości i struktury wydatków ponoszonych przez instytucje rządowe i samorządowe, ZUS i KRUS), jak i prywatne (np. bezpośrednie wydatki gospodarstw domowych). Warto zaznaczyć, że badaczki informowały o ryzyku zaniżenia wydatków prywatnych i w związku z tym zalecały traktowanie ich jako minimalnych. Jak podkreślały, z analizy podstawowych wyników uzyskanych dla lat 1999, 2002 i 2003 wynikało, że poziom nakładów ponoszonych na ochronę zdrowia był wyższy, niż powszechnie sądzono – w 2002 r. wyniósł 6,56%, a w 2003 r. – 6,45%. W 2003 r. udział wydatków na ochronę zdrowia w naszym kraju był zatem niższy niż w najbogatszych krajach członkowskich OECD, ale zbliżony (lub nawet wyższy) do poziomu odnotowanego w niektórych krajach, które w 2004 r. razem z Polską przystąpiły do Unii Europejskiej. Baran i Żyra zwracały także uwagę, że w Polsce systematycznie malał udział wydatków publicznych w ogólnej puli wydatków na ochronę zdrowia. Podkreślały przy tym, że w okresie transformacji ustrojowej wyraźnie zwiększył się udział bezpośrednich wydatków gospodarstw domowych na ten cel – z ok. 9% do ok. 30% w wydatkach ogółem na ochronę zdrowia. Rzeczywiste obciążenie gospodarstw było wyższe, niż świadczyły o tym badania. Wynikało to z ujęcia całej składki na ubezpieczenie – włącznie z częścią, której nie odlicza się od podatku dochodowego – w wydatkach publicznych.

Jeśli chodzi o strukturę wydatków, to udział wydatków prywatnych na zdrowie w całości wydatków na ochronę zdrowia zwiększył się z 28,8% w 1999 r. do 30,0% w 2003 r. Wzrosła rola funduszy ubezpieczeń zdrowotnych, a zmniejszył się udział wydatków z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Poza tym nieznacznie zwiększył się udział firm w finansowaniu opieki zdrowotnej i prywatnych ubezpieczeń społecznych. Analiza wydatków według funkcji dóbr i usług opieki zdrowotnej pokazuje, że ponad 50% nakładów przeznaczano na leczenie i rehabilitację, a ponad 32% – na dobra medyczne, czyli głównie leki. Pozostałe nakłady dotyczyły m.in. profilaktyki, długofalowej opieki zdrowotnej czy usług pomocniczych.

Zdaniem Aliny Baran i Małgorzaty Żyry system rachunków zdrowia ma przewagę nad wcześniej stosowanymi miernikami pod względem kompletności źródeł finansowania ochrony zdrowia i możliwości łączenia odmiennych grup wydatków. Jest także skutecznym narzędziem koordynacji różnych statystyk dotyczących wydatków na ochronę zdrowia. Jakość uzyskanych wyników jak zawsze zależy jednak od jakości danych, konkludują autorki.

Przedstawione w monografii wyniki rachunków i ich interpretacje dają bogaty obraz wydatków ponoszonych na ochronę zdrowia w Polsce na przełomie XX i XXI w. Również dzisiaj mogą stanowić cenną wskazówkę dla decydentów kształtujących system opieki zdrowotnej w naszym kraju. Ten wszechstronny system prezentacji danych prawie od ćwierćwiecza stanowi oficjalne potwierdzenie wysokości wydatków przeznaczanych na zdrowie. Można się o tym przekonać, sięgając po najnowsze obwieszczenie Prezesa GUS z 29 września 2023 r. dotyczące Narodowego Rachunku Zdrowia za 2021 r.

Anna Adamiec

Publikację Narodowy rachunek zdrowia. Wydatki na ochronę zdrowia 1999, 2002, 2003 (tom 54. serii monograficznej Biblioteka Wiadomości Statystycznych) można pobrać ze strony https://bws.stat.gov.pl/bws_54_narodowy_rachunek_zdrowia_Wydatki_na_ochrone_zdrowia_1999_2002_2003.

Więcej felietonów o archiwalnych tomach Biblioteki Wiadomości Statystycznych znajduje się pod adresem https://nauka.stat.gov.pl/Archiwum