• Strona główna
• Archiwum felietonów

Jak zmierzyć turystykę

Turystyka ma niebagatelne znaczenie we współczesnym świecie. Jej dynamiczny rozwój przyczynia się do wzrostu gospodarczego, a także wpływa na inne sfery życia, np. społeczną, edukacyjną i kulturalną. W wielu krajach, w tym w Polsce, poszukiwania skutecznego narzędzia pomiaru ekonomicznych efektów turystyki rozpoczęły się w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku.

W latach 90. XX w. polscy statystycy zaczęli dostrzegać, że potrzebne są nowe metody określania rzeczywistej roli turystyki w gospodarce i jej powiązań z innymi dziedzinami. Tradycyjne wskaźniki, które dotyczyły danego rodzaju działalności lub grupy turystów (np. ruch turystyczny, ruch graniczny, baza noclegowa, działalność hoteli i restauracji, zatrudnienie w turystyce czy transport), przestały wystarczać. Poza tym członkostwo w OECD i ówczesne starania o przystąpienie Polski do Unii Europejskiej obligowały rodzimą statystykę do wdrożenia metodologii zgodnej z międzynarodowymi zaleceniami. Aby sprostać wyzwaniom i uchwycić w pełni potencjał dynamicznie rozwijającej się dziedziny, podjęto prace nad koncepcją rachunku satelitarnego turystyki.

Proces dostosowywania polskiej statystyki do ogólnoświatowych standardów okazał się niełatwy i długotrwały. Badaniami dotyczącymi turystyki zajmowały się trzy instytucje: Główny Urząd Statystyczny, Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Instytut Turystyki. W 1996 r. w GUS podjęto decyzję o wdrożeniu projektu obejmującego eksperymentalny rachunek satelitarny turystyki w latach 1995–1996 i prace metodologiczne w tym zakresie. Jego realizacja wiązała się z wieloma trudnościami, dlatego w listopadzie tego samego roku zorganizowano w Warszawie międzynarodowe seminarium Rachunek satelitarny turystyki, a wygłoszone na nim wystąpienia wydano rok później w monografii pod tym samym tytułem, jako tom 52 serii Biblioteka Wiadomości Statystycznych. Celem spotkania było – jak zaznaczył w przedmowie do publikacji Tadeusz Toczyński, ówczesny prezes GUS – „przedyskutowanie konstrukcji systemu informacji statystycznej o turystyce w formie rachunku satelitarnego w ramach systemu rachunków narodowych (SNA), powiązanego z nim zarówno w zakresie klasyfikacji, definicji pojęć, jak i zasad gromadzenia i kompilacji danych” (s. 3). Szczególną uwagę zwrócono na ograniczenia związane z wprowadzeniem go w polskich warunkach. Na początku omówiono koncepcje wdrożonych już na świecie rachunków satelitarnych turystyki – pierwszą opartą na metodologii kanadyjskiej, a drugą na metodologii OECD, a następnie na bazie tych propozycji przedstawiono wstępny projekt metodologiczny dla naszego kraju.

Opracowanie rachunku satelitarnego turystyki dla Polski wymagało przeprowadzenia złożonych analiz i udzielenia odpowiedzi na wiele, czasem podstawowych, pytań. W pierwszym kroku należało doprecyzować definicję turystyki, ponieważ potoczne rozumienie tego pojęcia mogło wprowadzać w błąd. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Turystyki i Organizacji Narodów Zjednoczonych „turystyka to ogół czynności osób podróżujących i przebywających stale w miejscach znajdujących się poza ich codziennym otoczeniem, przez okres nieprzekraczający 12 miesięcy, w celach wypoczynkowych, służbowych i innych” (s. 80). Warto podkreślić, że twórcy tej definicji nie ograniczają turystyki tylko do podróży w celach wypoczynkowych i rekreacyjnych, ale włączają w jej zakres także podróże w interesach czy sprawach osobistych (np. związanych z leczeniem) oraz odwiedziny bliskich. Nie uwzględniają jednak dojazdów do szkoły i pracy, wyjazdów w celu poszukiwania zatrudnienia, podróży dyplomatów i członków sił zbrojnych, a także zjawiska migracji. Ważne okazało się również nakreślenie różnicy między „odwiedzającym” a „turystą”. „Odwiedzający to każda osoba podróżująca do miejscowości znajdującej się poza jej codziennym otoczeniem na okres nie dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy, jeśli podstawowym celem podróży nie jest podjęcie działalności zarobkowej wynagradzanej ze środków pochodzących z odwiedzanego miejsca” (s. 80). Wśród odwiedzających można wyróżnić turystów i odwiedzających beznoclegowych (jednodniowych). Mianem turysty określane są zatem osoby, które spędziły co najmniej jedną noc w hotelu lub innym miejscu zakwaterowania w odwiedzanym miejscu, rozróżnienia turystów krajowych i zagranicznych dokonuje się zaś na podstawie ich miejsca zamieszkania, a nie narodowości. W kolejnym kroku uściślenia wymagało, jakie cele przyświecają opracowaniu rachunku satelitarnego dla Polski. Ewa Dziedzic i Magdalena Kachniewska, badaczki ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, w wystąpieniu Propozycja metodologiczna wdrożenia rachunku satelitarnego turystyki dla Polski wymieniły trzy priorytety: określenie rzeczywistego wkładu turystyki w polską gospodarkę, wypracowanie skutecznego narzędzia analizy strategii politycznej dotyczącej tego sektora oraz uzyskanie i zweryfikowanie danych w tym zakresie.

Po przeanalizowaniu założeń metodologii rachunku satelitarnego turystyki stosowanej przez Urząd Statystyczny Kanady i OECD autorki postulowały zaadaptowanie wariantu OECD. Proponowana przez nie metodologia miała przy tym uwzględniać problemy i ograniczenia specyficzne dla naszego kraju, dotyczące np. braku danych, struktury organizacyjnej polskiej turystyki i występowania szarej strefy. Dziedzic i Kachniewska wskazały następujące zalety takiego rozwiązania:

• – zastosowanie metodologii OECD umożliwia dostosowanie polskiej statystyki turystyki do wymagań tej organizacji,
• – fakt, że metoda ta stosowana jest przez kilka krajów, umożliwia dokonywanie porównań w zakresie efektów turystyki oraz wymianę doświadczeń dotyczących opracowywania rachunku,
• – wybrana metoda jest stosunkowo prosta i nie stawia nadmiernych wymagań w zakresie informacji statystycznej, a równocześnie jest wkomponowana w SNA,
• – opracowanie eksperymentalnego rachunku według tej metodologii będzie stanowiło dobry punkt wyjścia do planowanego przez OECD wdrożenia bardziej rozbudowanego rachunku satelitarnego turystyki, zbliżonego w założeniach do metodologii kanadyjskiej (s. 77).

Autorki podkreślały także, że metodologia OECD łączy punkt widzenia producentów i konsumentów turystyki. Wpływ tej dziedziny na gospodarkę ustalany jest poprzez pomiar wydatków konsumentów, a więc od strony popytowej. Jeśli zaś chodzi o ocenę efektów produkcyjnych, to skupia się ona na działalności i wytwarzaniu produktów traktowanych jako typowe dla turystyki. Takie podejście wymuszało zmiany dotyczące dotychczasowych metod badania np. ruchu turystycznego. Za przykład może posłużyć statystyka bazy noclegowej – jej głównym mankamentem było prowadzenie sprawozdawczości jedynie za dziewięć miesięcy w roku. Wyzwaniem było również dostosowanie przyjętej klasyfikacji do zaleceń międzynarodowych. Wiele czasu musiała też zająć poprawa jakości danych uzyskiwanych z badań statystycznych.

Od momentu podjęcia decyzji o wdrożeniu projektu obejmującego eksperymentalny rachunek satelitarny turystyki upłynęło ponad ćwierć wieku. W tym czasie zmieniło się oblicze zarówno turystyki, jak i statystyki. W pierwszych dekadach XXI w. przemysł turystyczny rozwinął się na wielką skalę, na co wpływ miały m.in. wzrost zamożności społeczeństw, rozwój transportu i zmiana stylu życia. Dziś turystyka, charakteryzująca się tendencją wzrostową zarówno pod względem podaży, jak i popytu, to koło zamachowe gospodarki. Przygotowany w 2022 r. na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki raport zatytułowany Rachunek satelitarny turystyki dla Polski za lata 2018 i 2019 nie ma już charakteru pracy doświadczalnej czy eksperymentu. Raport ten, konsultowany z wieloma instytucjami (m.in. GUS, Urzędem Statystycznym w Rzeszowie, Eurostatem i Narodowym Bankiem Polskim), opiera się na metodologii opracowanej wspólnie przez OECD i Światową Organizację Turystyki, rekomendowanej przez Unię Europejską jako najwłaściwsza. Prezentowany w nim rachunek satelitarny turystyki składa się z dwóch modułów: porównywalnego w skali międzynarodowej i krajowego, zaś analizy mają ułatwiać planowanie kierunków zmian i monitorowanie rozwoju całej gospodarki. Autorzy raportu omówili podstawowe agregaty makroekonomiczne, np. spożycie turystyczne, globalną produkcję turystyczną, udział turystyki w PKB, zatrudnienie i wartość środków trwałych, dzięki którym możliwa jest ocena turystyki na tle innych dziedzin. Wraz z dynamicznym rozwojem turystyki zmienia się konstrukcja rachunku satelitarnego, co pozwala przypuszczać, że zarówno ta dziedzina gospodarki, jak i ta dziedzina statystyki nabiorą w przyszłości nowego oblicza.

Anna Adamiec

Publikację Rachunek satelitarny turystyki (tom 52 serii monograficznej Biblioteka Wiadomości Statystycznych) można pobrać ze strony https://bws.stat.gov.pl/bws_52_rachunek_satelitarny_turystyki.

Więcej felietonów o archiwalnych tomach Biblioteki Wiadomości Statystycznych znajduje się pod adresem https://nauka.stat.gov.pl/Archiwum